Exoten rukken op in de natuur. Voorzover dat een gevolg is van klimaatverandering, vallen de gevolgen mee. Ernstiger is het als plant of dier hier via transportmiddelen terecht komt.
Henk Foolen heeft een fulltime baan aan het bestrijden van zijn grootste vijand: de Zuidamerikaanse waternavel. Het zo onschuldig ogende plantje, favoriet van menig vijverhouder, heeft een verwoestende werking in het waterschap Aa en Maas. Aan beheerder Foolen de ondankbare taak om tussen Maas en Waal de strijd ermee aan te binden.
Bij het gemaal Crèvecoeur, net boven Den Bosch, is zojuist de eerste oogst van de dag gedeponeerd. Een berg groen, modder en lange wortels. Twee weken geleden, vertelt Foolen, is er nog 580 kubieke meter van het spul uit het Drongelens kanaal getrokken. Over vijf weken begint daar de strijd opnieuw, want de waternavel laat zich niet verjagen.
Eigenlijk best een mooi plantje, klinkt het monter als bioloog Wouter van der Weijden van CLM Onderzoek en Advies bij het gemaal arriveert. Jammer dat ie zo woekert. Van der Weijden rapporteerde vorige maand samen met de TU Delft en het Milieu en natuur Planbureau aan minister Veerman van Landbouw en Natuur over bio-invasies in Nederland, ofwel de machtsgreep van exotische planten, dieren en micro-organismen. Een alarmerend rapport dat in de publiciteit werd ondergesneeuwd door de bomaanslagen in Londen.
Pas vorige week kreeg Van der Weijden journalisten over de vloer. Aanleiding: in de Gelderse IJssel werden twee agressieve bijtschildpadden gesignaleerd. Weliswaar nog geen bio-invasie, maar wel een nieuw bewijs dat de zogeheten exoten oprukken.
Minister Veerman studeert ondertussen op een lijst van planten en dieren die bestreden dienen te worden. Want door klimaatverandering en globalisering van verkeer en vervoer duiken overal vogels, zoogdieren, wormpjes, schimmels, mijten, vissen en planten op die hier van oorsprong helemaal niet thuishoren.
Veel exoten zijn relatief onschuldig. Maar ze kunnen ook een plaag vormen en andere soorten uitroeien of verdringen. Of, in het geval van de waternavel, de waterhuishouding platleggen. Ook virussen als de vogelpest, het mond- en klauwzeer en de varkenspest worden tot bio-invasies gerekend. Dit verklaart de hoogte van de schadepost, door het CLM en de TU Delft berekend: het fenomeen kost de samenleving jaarlijks 1,3 tot 2,2 miljard euro.
Hoe onschuldig de waternavel ook mag ogen, de verkoop ervan is sinds kort verboden. Foolen van waterschap Aa en Maas zegt dat de plant nooit meer volledig kan worden uitgeroeid. De ambitie is slechts om het probleem beheersbaar te maken.
De plant, die voor viervijfde onder het wateroppervlak zit, overwoekert zichzelf en kruipt desnoods het land op. Nog even en we kunnen ons water niet meer kwijt, is de overtuiging van Foolen. Bij het waterschap leeft de angst dat de plant vroeg of laat wortel schiet in de Maas. Dan is het leed niet meer te overzien, vreest Foolen.
Zes à zeven jaar geleden werd de plant voor het eerst bedreigend. De watergang kwam steeds meer in gevaar. Sindsdien wordt gezocht naar een effectieve bestrijdingsvorm. Handmatig verwijderen is vechten tegen de bierkaai.
Het waterschap Aa en Maas zet inmiddels grote grijpmachines in om de kanalen en sloten van de verstikking te bevrijden. In het dorp Engelen wordt deze dag een watergang leeggehaald. Maar ook deze methode is op den duur niet afdoende en dus studeert het waterschap op alternatieven. Zo is al geëxperimenteerd met vloeibare stikstof: met een temperatuur van 169 graden onder nul wordt de tropische plant aangepakt. Zonder succes. Foolen: Binnen twee weken was ie er weer.
Volgens onderzoeker Wouter van der Weijden van CLM zijn naast de waternavel ook de muskusrat en de nijlgans aansprekende voorbeelden. Maar veruit de meeste schade wordt veroorzaakt door virussen die zich over Europa verspreiden. Hiertoe rekent hij ook de jaarlijkse griepgolf en zelfs aids. Hij waarschuwt voor de komst van een Spaanse-griepachtig virus en voor het West Nile-virus, afkomstig uit het Midden- Oosten, dat in het oosten van de VS inmiddels al goed is voor zo’n 600 overleden slachtoffers.
Van der Weijden is gaande zijn onderzoek gestuit op het gebrek aan regelgeving om ongewenste bio-organismen buiten de deur te houden. In distributiecentra als Schiphol en de Rotterdamse haven zou strenger gecontroleerd moeten worden. Ook tuincentra moeten aan regels worden gebonden.
Tegen bio-invasies die het gevolg zijn van klimaatverandering, kun je niet veel doen. Maar die zijn over het algemeen minder schadelijk, doordat zo’n dier- of plantensoort vaak wordt vergezeld door parasieten of ziekteverwekkers die hem in toom houden. Anders ligt het bij import via verkeer en vervoer. Die is gevaarlijker want die neemt vaak geen parasiet of ziekteverwekker mee. Extra alert moeten we zijn op importen uit landen met een vergelijkbaar klimaat, zoals China, Japan en de VS.
Voor zijn woning in Amsterdam staat een voorbeeld: een paardenkastanje die al enkele jaren wordt geteisterd door een exotisch insectje van twee millimeter, mogelijk afkomstig uit de Kaukasus. Al in juni slaan de bladeren bruin uit
Bio-invasies zijn niet per definitie schadelijk. Maar dat weet je nooit van tevoren. Juist door onderschatting is al grote schade aangericht. Daarbij komt dat de flora en fauna wel heel eenvormig worden als je helemaal niets doet.
Het de volkskrant, 22 augustus 2005